مجموعه ‏آثاراستادشهيدمطهرى ج‏16 87 بيان على عليه السلام ….. ص : 87
بيان على عليه السلام‏
على عليه السلام در نهج البلاغه جمله‏اى دارد كه سيره پيغمبر اكرم را تفسير مى‏كند و عجيب است. من وقتى كه به اين نكته برخورد كردم به قدرى تحت تأثير آن قرار گرفتم كه حد ندارد. داستان رفتن موسى و هارون به پيشگاه فرعون براى دعوت فرعون را نقل مى‏كند. مى‏فرمايد اينها وقتى مأمور شدند، در لباس چوپانى، مانند دو تا چوپان (تعبير چوپان از من است) بر فرعون وارد شدند. «وَ عَلَيْهِما مَدارِعُ الصّوفِ» هر دو جامه‏هاى پشمينه پوشيده بودند كه ساده‏ترين جامه‏ها بوده، «وَ بِايْديهِمَا الْعِصِىُّ» و هر كدام يك عصا به دست گرفته بودند و تمام سرمايه اين دو نفر همين بود. حالا فرعونِ با آن جلال و شوكت، دو نفر با لباسهاى مندرس پشمينه و دو تا عصا آمده‏اند نزد او و با كمال قدرت و توانايى روحى دارند به او خطاب مى‏كنند كه ما پيامى داريم، رسالتى داريم، آمده‏ايم اين رسالت را تبليغ كنيم. اصل مطلب را مسلّم گرفته‏اند كه ما در اين رسالت خودمان پيروزيم، آمده‏ايم با تو اتمام حجت كنيم. مى‏گويند: اول آمديم پيش خودت كه اگر از فرعون مآبى خودت دست بردارى‏
______________________________
(1) اين جهت در اينجا نيامده كه چقدر معطل شدند تا آخر فرصت پيدا كردند خودشان را به او برسانند.
و واقعاً اسلام بياورى‏ ما عزت و مُلك را براى تو تضمين مى‏كنيم ولى در مدار اسلام. فرعون نگاهى به اطرافش مى‏كند و مى‏گويد: «الا تَرَوْنَ هذَيْنِ؟» اين دو تا را نمى‏بينيد با اين لباسهاى كهنه مندرسشان و با اين دو تا چوب خشك كه به دست گرفته‏اند؟! اصل مسأله برايشان مسلّم است كه اينها پيروزند، تازه آمده‏اند با من شرط مى‏كنند كه اگر مى‏خواهى بعد هم عزيز باشى و به خاك مذلّت نيفتى بيا اسلام بياور.
حال منطق فرعون چيست؟ «فَهَلّا الْقِىَ عَلَيْهِما اساوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ» اينها اگر به راستى چنين آينده‏اى دارند، پس اين سر و وضعشان چيست؟ پس كو طلا و جواهرهاشان؟ پس كو تشكيلات و تشريفاتشان؟ على عليه السلام مى‏گويد: «اعْظاماً لِلذَّهَبِ وَ جَمْعِهِ وَ احْتِقاراً لِلصّوفِ وَ لُبْسِهِ» به نظرش پول خيلى بزرگ آمده و لباس ساده كوچك آمده. با خودش فكر مى‏كند اين اگر راست مى‏گويد و با يك مبدأ الهى ارتباط دارد، آن خدايش بيايد به او ده برابر ما گنج و جواهر و دبدبه بدهد. پس چرا ندارد؟.
بعد [اشاره مى‏كند] به فلسفه اينكه چرا خدا پيغمبران را اين گونه مبعوث مى‏كند و همراه آنها از اين تجهيزات ظاهرى و تشكيلات و قدرتهاى برو و بيا و پول و جواهر نمى‏دهد. مى‏گويد: اگر خدا اينها را بدهد ديگر اختيار در واقع از بين مى‏رود.
اگر ايمانِ جبرى در كار باشد همه مردم مى‏آيند ايمان مى‏آورند ولى آن ديگر ايمان نيست. ايمان آن است كه مردم از روى حقيقت و اختيار [گرايش پيدا كنند] و الّا- تعبير خود اميرالمؤمنين است- خدا مى‏تواند حيوانات را مسخّر اينها قرار بدهد (كه به‏طور نمونه براى سليمانِ پيغمبر اين كار را كرد)، مرغها را مسخّر اينها قرار بدهد و وقتى كه اين دو نفر نزد فرعون مى‏آيند، مرغها از بالاى سرشان حركت كنند، حيوانها آنها را تعظيم كنند تا ديگر هيچ شكى براى مردم باقى نماند و اصلًا اختيار به كلى از بين برود. مى‏فرمايد در اين صورت‏ «لا لَزِمَتِ الْاسماءُ مَعانِيَها» اين ايمان ديگر ايمان نيست. ايمان آن ايمانى است كه هيچ نوع جبرى در كار نباشد. معجزه و كرامت هم در حد اينكه دليل باشد [اعمال مى‏شود]. وقتى تا حد دليل است قرآن مى‏گويد آيه،
______________________________
(1) اسلام يعنى همان دين حق كه در همه زمانها بوده و به دست پيغمبر اكرم به حد كمال خودش رسيده. قرآن همه را اسلام مى‏داند و تعبير آن «اسلام» است.

معجزه، اما اگر از حد دليل بيشتر بخواهند، مى‏گويد پيغمبر كارخانه معجزه سازى نياورده. او آمده است ايمان خودش را بر مردم عرضه بدارد، و براى اينكه شاهد و گواهى هم بر صدق نبوت و رسالتش باشد، خدا به دست او معجزه هم ظاهر مى‏كند.
همين قدر كه اتمام حجت شد، ديگر درِ معجزه سازى بسته مى‏شود. نه اينكه يك معجزه اينجا، يك معجزه آنجا؛ او بگويد فلان معجزه را انجام بده، بسيار خوب، آن يكى پيشنهاد ديگر بكند، بسيار خوب (مثل اين معركه گيرها)، يكى بگويد كه من مى‏گويم آن آدم را سوسك كن، ديگرى بگويد من مى‏خواهم كه اين الاغ را تبديل به اسب كنى. بديهى است كه مسأله اين نيست. على عليه السلام مى‏گويد اگر اين‏طور مى‏بود، ديگر ايمانها ايمان نبود.
جمله بعدش كه محلّ شاهد من است اين است، مى‏گويد: خدا از اين‏جور تشريفات و تشكيلات و دبدبه‏ها و طنطنه‏ها هرگز به پيغمبرش نمى‏دهد، اين‏جور نيروها كه واهمه مردم را تحت تأثير قرار بدهد خدا به پيغمبران نمى‏دهد و پيغمبران هم از اين روش پيروى نمى‏كنند. «وَ لكِنَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ اولى‏ قُوَّةٍ فى عَزائِمِهِمْ» خدا هر نيرويى كه به پيغمبران داده، در همتشان داده، در اراده‏شان داده، در عزمشان داده، در روحشان داده كه مى‏آيد با آن لباس پشمى و عصاى چوبى به دست، در مقابل فرعونى مى‏ايستد و با چنان قدرتى سخن مى‏گويد «وَ ضَعَفَةً فيما تَرَى الْاعْيُنُ مِنْ حالاتِهِمْ» . بعد مى‏فرمايد:
«مَعَ قَناعَةٍ تَمْلَأُ الْقُلوبَ وَ الْعُيونَ غِنىً، وَ خَصاصَةٍ تَمْلَأُ الْابْصارَ وَ الْاسْماعَ اذىً.» .
(شايد نتوانم اين تعبير را براى شما تفسير و ترجمه كنم ولى دلم مى‏خواهد بتوانم و شما هم درست درك كنيد): خدا به آنها در درونشان نيروى عزم و تصميم و اراده داد با يك قناعتى كه دلها و چشمها را از نظرِ بى‏نيازى پرمى كند. يك كسى شما مى‏بينيد با «داشتن» كه چى دارم و چى دارم مى‏خواهد چشمها را پر كند، يك كسى‏
______________________________
(1) [ترجمه: و در حالاتشان كه به چشم ديگران مى‏آيد ضعيف و ناتوان قرارشان داده است.]
(2) نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 192.
با «ندارم ولى بى‏نيازم و اعتنا ندارم» چشمها را پر مى‏كند. على عليه السلام مى‏گويد پيغمبران هم چشمها را پر مى‏كردند ولى با «ندارم و بى‏نيازم» نه با اينكه اين باغ را دارم، اين خانه را دارم، اين قدر اسب پشت سر من حركت مى‏كند، اين قدر نوكر پشت سر من حركت مى‏كند، اين جلال و جبروت و برو و بيا را دارم. هيچ از اين برو و بياها به خودشان نمى‏بستند. در نهايت سادگى، ولى همان سادگى، آن جلال و جبروتها و حشمتها را خرد مى‏كرد.